Springe direkt zu Inhalt

Το πρόγραμμα

Übersetzerporträts – Ein soziologischer Ansatz

Το πρότζεκτ «Πορτρέτα μεταφραστών – Μια κοινωνιολογική προσέγγιση», που πραγματοποιήθηκε από την καθηγήτρια Ανθή Βηδενμάιερ με την υποστήριξη του Κέντρου Νέου Ελληνισμού (CeMoG), διερευνά το πεδίο της λογοτεχνικής μετάφρασης στο γερμανόφωνο χώρο. Μέσω συνεντεύξεων με πέντε διακεκριμένες μεταφράστριες και διακεκριμένους μεταφραστές, που τα τελευταία 30 χρόνια μεταφράζουν ελληνική λογοτεχνία στα γερμανικά, επιχειρείται να σκιαγραφηθεί μια κοινωνιολογική προσέγγιση της λογοτεχνικής μετάφρασης: η επιλογή και η προσέγγιση των κειμένων, η τέχνη και η τεχνική της μετάφρασης, η σχέση με τις επιμελήτριες και τους επιμελητές, με τους εκδοτικούς οίκους, με τους λογοτεχνικούς πράκτορες και τους κριτικούς της λογοτεχνίας, καθώς και ο αντίκτυπος των μεταφράσεων στο γερμανόφωνο χώρο.

Η πολιτισμική στροφή που πραγματοποιήθηκε στη Μεταφρασεολογία ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του 1970 σήμανε την αλλαγή παραδείγματος στις ερευνητικές προσεγγίσεις του πεδίου, που ως τότε επικεντρώνονταν σε συγκριτικές μελέτες του πρωτότυπου και του μεταφράσματος, καθώς και σε γλωσσικά ή γλωσσολογικά ζητήματα (Snell-Hornby, 2006). Η αλλαγή αυτή επέτρεψε να έρθουν στο προσκήνιο αφενός οι πολιτισμικές ιδιαιτερότητες των κειμένων και οι δυσκολίες που συνεπάγεται η μεταφορά τους από τη μια γλώσσα στην άλλη και αφετέρου οι ίδιοι οι μεταφραστές και οι μεταφράστριες που ως δρώντα υποκείμενα καλούνται να λάβουν αποφάσεις κατά τη μεταφραστική διαδικασία. Επειδή, ωστόσο, οι αποφάσεις αυτές εξαρτώνται από το σκοπό (Skopos) της μετάφρασης (Reiss und Vermeer, 1984), ο οποίος καθορίζεται για κάθε κείμενο από την εκάστοτε μεταφραστική εντολή και διαμορφώνεται σύμφωνα με τις προσδοκίες του αναγνωστικού κοινού, δημιουργείται πλέον ένα νέο πλέγμα παραγόντων και δρώντων υποκειμένων που επηρεάζουν τη μετάφραση. Κατά συνέπεια, η έρευνα ασχολείται με την ταυτότητα του αναθέτη και του αναγνώστη καθώς και με την επίδρασή τους τόσο στο μεταφραστή και τη μεταφράστρια, όσο και στο αποτέλεσμα της μετάφρασης.

Με αυτήν τη στροφή προς τους πολιτισμικούς και εν τέλει τους κοινωνιολογικούς παράγοντες πραγματοποιείται στα τέλη της δεκαετίας του 1990 η εγκαθίδρυση του κλάδου της Κοινωνιολογίας της Μετάφρασης, που οδηγεί σε μια σειρά ερευνών όχι μόνο σχετικά με τις μεταφράστριες και τους μεταφραστές, αλλά γενικότερα με την αγορά βιβλίου (Wolf, 2007). Καίριο ρόλο διαδραματίζουν στις εξελίξεις αυτές οι Theo Hermans (1997), Daniel Simeoni (1998) και Michaela Wolf (1999), καθώς προωθούν μεθόδους έρευνας που αντλούν τα ερευνητικά τους εργαλεία από την Κοινωνιολογία και μεταξύ άλλων χρησιμοποιούν ως κεντρικό όρο το «habitus» του Pierre Bourdieu, επιχειρώντας να αντικαταστήσουν τον όρο «νόρμα» (Norm) (Toury, 1995) που επικρατούσε μέχρι τότε στον κλάδο.

Στο πλαίσιο αυτό οι σύγχρονες μελέτες ασχολούνται με τα πορτρέτα μεταφραστών και μεταφραστριών, όπως μεταξύ άλλων οι μελέτες των Michaela Wolf και Norbert Bachleitner (2004, 2010) στο Πανεπιστήμιο της Βιέννης, των Jean Delisle και Judith Woodsworth (1995, 1999, 2002) στον Καναδά και της Moira Inghilleri (2003) στη Μεγάλη Βρετανία. Ανάλογες μελέτες γίνονται πλέον σε διάφορες χώρες, ωστόσο μέχρι σήμερα δεν υπάρχει συστηματική έρευνα σχετικά με την ελληνική πραγματικότητα. Το πρότζεκτ «Πορτρέτα Μεταφραστών – Μια κοινωνιολογική προσέγγιση» καθιστά δυνατή τη δημιουργία πορτρέτων σύγχρονων γερμανόφωνων μεταφραστριών και μεταφραστών ελληνικής λογοτεχνίας και με αυτόν τον τρόπο φωτίζει το πεδίο της λογοτεχνικής μετάφρασης στις γερμανόφωνες χώρες, όπως την επιλογή των προς μετάφραση έργων και τον τρόπο μετάφρασής τους, καθώς και τον αντίκτυπο των μεταφράσεων στον γερμανόφωνο χώρο.

Το πρότζεκτ ξεκινάει με πέντε συνεντεύξεις διακεκριμένων μεταφραστών και μεταφραστριών που τα τελευταία 30 χρόνια μεταφράζουν ελληνική λογοτεχνία στα γερμανικά: του Hans και της Niki Eideneier, της Michaela Prinziger, της Birgit Hildebrand και της Doris Wille. Οι συνεντεύξεις απαρτίζονται από τρεις κεντρικούς θεματικούς άξονες:

  • Ο πρώτος θεματικός άξονας αφορά την ταυτότητα των μεταφραστών και μεταφραστριών, την προσωπικότητά τους, τους λόγους για τους οποίους ασχολούνται με τη μετάφραση και τη θέση τους ως προς τα έργα που έχουν μεταφράσει και ως προς τη μετάφραση γενικότερα.
  • Ο δεύτερος θεματικός άξονας αφορά τη διαδικασία της μετάφρασης, τον τρόπο προσέγγισης των κειμένων, καθώς και την τέχνη και την τεχνική της μετάφρασης.
  • Ο τρίτος θεματικός άξονας αφορά την αγορά βιβλίου, τη σχέση των μεταφραστών και μεταφραστριών με τους επιμελητές και τις επιμελήτριες, με τους εκδοτικούς οίκους, τους λογοτεχνικούς πράκτορες, τους κριτικούς λογοτεχνίας και το αναγνωστικό κοινό.

Οι πλήρεις βιντεοσκοπημένες συνεντεύξεις (διάρκειας περίπου 45 λεπτών η καθεμία) στη γερμανική γλώσσα είναι ελεύθερα προσβάσιμες στην ιστοσελίδα του πρότζεκτ μαζί με την απομαγνητοφώνησή τους, ώστε να υπάρχει και η δυνατότητα να διαβαστούν. Τα βίντεο διαθέτουν υπότιτλους στα ελληνικά. Επιπλέον, για κάθε μεταφραστή και μεταφράστρια παρατίθεται ένα σύντομο βιογραφικό σημείωμα, ο σύνδεσμος για την προσωπική του/της ιστοσελίδα (εφόσον υφίσταται), καθώς και σύνδεσμοι για πληροφορίες και κριτικές που υπάρχουν στο διαδίκτυο για το κάθε λογοτεχνικό έργο, είτε στην ελληνική είτε στη γερμανική γλώσσα.

Συνεργάτες του πρότζεκτ

Σχεδιασμός και διαμόρφωση

  • Φαίδωνας Αναστασόπουλος
  • Αλέξανδρος Ατζεμίδης
  • Ελένη Χασαποπούλου
  • Bart Soethaert